Cá háit a bhfuil tú ag iarraidh dul?
Ní hamháin gur seanfhocal é seo, is rabhlóg é fosta! Go bunúsach, is é an rud atá i gceist leis ná seo – tabhair aire do do ghnó féin! Tabhair aire do na rudaí a bhaineann leatsa amháin, in áit a bheith buartha faoi rudaí atá daoine eile a dhéanamh nó a bhaineann le daoine eile. Mura gcaithfidh tú do ladar a chur isteach sa scéal, ná déan é!
Is spúnóg mhór dhomhain é ladar. Úsáideann tú é le hanraith nó sú feola a thógáil as pota. Sa Ghaeilge, má chuireann tú do ladar isteach i scéal, ciallaíonn sé go mbriseann tú isteach i gcomhrá nach raibh tú páirteach ann nó go dtugann tú ort féin a bheith buartha faoi scéal nach mbaineann leat!
Duine atá ag iarraidh ‘a ladar a chur isteach sa scéal’!
Is focal suimiúil é an focal ‘bac’. Mar ainmfhocal, ciallaíonn sé ‘rud atá sa bhealach ar rud eile’. Má chuireann tú ‘bac le duine’ nó ‘bac ar dhuine nó rud’, ciallaíonn sé go stadann tú nó go gcoinníonn tú an rud siar.
Bac-chúrsaí do mhadaí
Bac-chúrsa – sin cúrsa a gcaithfidh tú dul thart air ach go mbíonn cuid mhór rudaí sa bhealach ort a gcaithfidh tú léim tharstu nó sleamhnú fúthu nó dul thart leo. Tugaimid baic nó bacainní ar na rudaí seo.
Má tá ‘bac cainte’ ort, ciallaíonn sé go labhraíonn tú rud beag stadach nó go mbíonn stad i do chuid cainte ó am go chéile. Má tá ‘bac siúil’ ort, ciallaíonn sé go bhfuil rud éigin ann a choinníonn thú de bheith ag siúl go héasca nó go réidh – cos nimhneach, b’fhéidir. Agus, má tá bac siúil ort, is féidir a rá gur ‘bacach’ thú – duine nach dtig leis nó léi siúl go héasca nó go réidh.
Fear bacach – tá bac siúil air
Mar bhriathar leis féin, ciallaíonn ‘bac’ duine nó rud a stopadh nó a choinneáil siar. Má tá tú ar tí cúl a scóráil sa chamógaíocht, ach go stadann imreoir eile thú, thig leat a rá ‘gur bhac sí orm cúl a scóráil’.
Má úsáideann tú an briathar ‘bac’ leis an ‘réamhfhocal’ le, ciallaíonn sé ‘a bheith buartha faoi rud’ nó ‘cur isteach ar rud’. Ná bac leis – ná bí buartha faoi, nó ná cuir isteach air.
In amanna, ciallaíonn sé ‘stró a chur ort féin rud a dhéanamh’; mar shampla, níor bhac mé le m’obair bhaile a dhéanamh aréir nó bhí mé róthuirseach!
Ceisteanna
1. Mínigh an seanfhocal ‘Ná bac le mac an bhacaigh, is ní bhacfaidh mac an bhacaigh leat!’ i do chuid focal féin.
2. Cén sórt ruda é ladar agus cad é a dhéanann tú leis?
3. Cad é a chiallaíonn an frása ‘ná cuir do ladar isteach sa scéal!’?
4 i) Scríobh abairt ina bhfuil an t-ainmfhocal ‘bac’ – ná húsáid abairt ón alt.
ii) Scríobh abairt ina bhfuil an briathar ‘bac le’ – ná húsáid abairt ón alt.
5 i) Cad é an rud é ainmfhocal?
ii) Cad é an rud é briathar?
iii) Cad é an rud é réamhfhocal?
6. Mar rang, smaoinígí ar ‘mhac an bhacaigh’ sa rabhlóg seo – cé hé nó cén fáth a bhfuil sé luaite ann, in bhur mbarúil?
Le plé
Ná húsáidigí samplaí atá róphearsanta, ach, mar rang, an dtig libh smaoineamh ar chásanna nuair:
i) nár cheart duit do ladar a chur isteach i scéalta nach mbaineann leat?
ii) ba cheart duit do ladar a chur isteach i scéal nach mbaineann go díreach leat?
Is féidir libh an plé ar na cásanna seo a choinneáil iontach ginearálta – gan ainmneacha cairde ná daoine eile a lua.
Le déanamh
Is rabhlóg é seanfhocal an ailt seo, ar ndóigh – léigh an t-alt seo faoi roinnt rabhlóg eile.
Leathanach baile!
Leathanach baile nuachta
Léigh leabhar
Folláine
Faigh cúnamh