Cá háit a bhfuil tú ag iarraidh dul?
(alt le Gráinne Uí Loingsigh)
Cad é an bia is fearr leat? An maith leat dul ag siopadóireacht do bhia le duine fásta? Bíonn na hollmhargaí agus na siopaí grósaera lán le bia ó gach cearn den domhan. Ach ar smaoinigh tú riamh ar an áit as a dtagann an bia a itheann tú gach lá?
Tagann beagnach gach bia a ithimid ó ainmhithe nó ó phlandaí. Bíonn feirmeoirí ar fud an domhain ag obair go dícheallach gach lá le hainmhithe a thógáil agus le bia a bhaint ón talamh. Ansin, déantar an bia réidh le seachadadh fud fad an domhain lena dhíol sna siopaí.
Bia ó Phlandaí
Bíonn cuid dár mbia ag fás ar chrainn — bananaí, úlla, oráistí agus líomóidí, mar shampla.
Is ó chrainn a thagann cuid de na cnónna chomh maith, ar nós cnónna coill, almóinní agus cnónna caisiú.
(almóinní ag fás ar chrainn)
Fásann bianna eile ar phlandaí eile, cuirim i gcás toir. Fásann sútha talún agus fraocháin ghorma ar thoir.
(fraocháin ghorma)
Ach ní féidir gach planda a fhás in Éirinn. Amharcfaimid ar na coinníollacha fáis anois…
(Ní bhíonn an aimsir ná an talamh maith go leor in Éirinn le gach sórt planda a fhás.)
Coinníollacha Fáis
Ní féidir cuid bianna a fhás taobh amuigh in Éirinn. Tá aeráid na hÉireann rófhuar agus rófhliuch dóibh. Bíonn aeráid the de dhíth ar chuid bianna le fás, mar shampla, torthaí agus glasraí, cosúil le mangónna, bananaí, anainn, ubhthorthaí agus trátaí.
(ubhthorthaí)
Is féidir, áfach, cuid de na bianna sin a fhás taobh istigh in Éirinn i dteach gloine. Thig an teocht, an solas, an taise agus an aeráil a rialú taobh istigh de theach gloine. Ar an dóigh sin, bíonn tú ábalta na coinníollacha fáis foirfe a chruthú taobh istigh de do theach gloine do na plandaí a bhíonn á bhfás agat ann.
(teach gloine ollmhór agus trátaí ag fás ann)
Ach sin ráite, tá aeráid na hÉireann foirfe do bhianna eile ar nós prátaí, cabáistí, piseanna, úlla agus piorraí. Sin an fáth a n-itear cuid mhór prátaí, cabáistí agus glasraí eile in Éirinn go traidisiúnta.
(Feirmeoireacht na bPrátaí in Éirinn - pic le McAuley Multimedia/Shutterstock.com)
Dála an scéil, an raibh a fhios agat go dtugtar “Contae an Úlloird” ar chontae Ard Mhacha mar gheall ar an mhéid úll a fhásann ansin agus an méid úllord atá sa chontae?
(úllord in Ard Mhacha)
Baint an Fhómhair
Má bhíonn tú faoin tuath san fhómhar, is minic a fheiceann tú feirmeoirí ag obair sna páirceanna le hinnealra mór. Ag an am sin bliana, bíonn inneall bainte, tarracóirí agus leantóirí in úsáid agus iad ag baint bia ón talamh.
(inneall mór bainte, tarracóir agus leantóir ag baint an fhómhair - pic le Pavel Tomek/Shutterstock.com)
Bia ó na hAinmhithe
Ní ó na plandaí amháin a thagann bia, ar ndóigh. Faighimid an chuid eile dár mbia ó ainmhithe - feoil, cuirim i gcás. Tá ainmneacha éagsúla ar na feolta difriúla, ag brath ar an chineál ainmhí óna dtagann siad. Mar shampla, faighimid mairteoil ón bhó, muiceoil ón mhuc, uaineoil ón uan agus sicín (nó circeoil) ó na sicíní.
Faighimid bainne ó na hainmhithe fosta, ar ndóigh. Tugtar bia déiríochta ar bhia atá déanta as bainne. Is féidir bia déiríochta a theacht ó na ba, ó na caoirigh agus ó na gabhair, mar gur féidir bainne a fháil go furasta ó na hainmhithe sin ar fad. Déantar cáis, iógart, im agus uachtar as an bhainne seo.
Itheann a lán daoine iasc chomh maith. Faighimid iasc ó na farraigí agus ó na haibhneacha.
Beadaí faoi bhia
Má bhíonn tú beadaí faoi bhia, tá seans ann go bhfuil sé deacair tú a shásamh maidir le cúrsaí bia. Thig dhá chúis a bheith leis sin.
I measc na ndaoine a bhíonn beadaí faoi bhia, tá feoilséantóirí nó veigeatóirí. Ní itheann na daoine seo feoil ar chor ar bith.
Tá grúpa daoine eile ann nach n-itheann bia ar bith a thagann ó ainmhithe - is cuma más feoil, uibheacha, bainne nó cáis, atá ann. Veigeáin an t-ainm a thugtar orthu siúd. Ní itheann siad bia ar bith atá déanta as táirgí ainmhithe. (Fiú cístí ina bhfuil uibheacha, nó, milseáin ina bhfuil geilitín, srl.)
Is é sin an fáth a mbíonn comharthaí le feiceáil sna siopaí agus ar na biachláir sna bialanna ag maíomh go bhfuil bianna áirithe acu atá fóirsteanach do veigeáin nó feoilséantóirí. Is féidir fiú burgairí, ispíní agus cnaipíní ‘sicín’ a fháil nach bhfuil déanta as feoil ar chor ar bith! Ina áit sin, baintear úsáid as plandaí leis na cineálacha bia seo a dhéanamh.
(Déantar na "feolta" seo uilig as plandaí! Pic le Michael Vi/Shutterstock.com)
Bia sláintiúil
Cibé cineál bia a itheann tú nó nach n-itheann tú, tá sé tábhachtach smaoineamh ar cé chomh sláintiúil is atá an bia. Is fearrde thú má itheann tú bia atá go fóill ina fhoirm nádúrtha (cosúil leis an chuma a bhí air nuair a baineadh ón talamh nó ón chrann é, mar shampla). Ach, ní mhaireann an bia nádúrtha go rófhada gan lobhadh.
Mar sin, sa lá inniu, is minic a dhéantar athruithe ar bhia i monarchana. Ar an dóigh sin, is féidir bianna nua a chruthú (cosúil le milseáin) agus is féidir leis na bianna nua sin maireachtáil i bhfad níos faide ná an gnáthbhia.
(Bia á dhéanamh réidh i monarcha. Mairfidh an bia seo i bhfad níos faide sna cannaí stáin ach níl sé chomh sláintiúil céanna le bia nádúrtha.)
Ach, ní bhíonn an cineál bia a chruthaítear sna monarchana chomh maith sin duit. Is féidir ceimiceáin, mar shampla, a bheith sna bianna sin agus bíonn sé deacair ag an chorp na ceimiceáin sin a láimhseáil. Mar sin de, má itheann tú barraíocht bia nach bhfuil nádúrtha, thar thréimhse de bhlianta, déanfaidh sé dochar do do chorp.
(Ná hith barraíocht den chineál bia seo.)
Mar fhocal scoir…
Anocht agus tú ag ithe do dhinnéir, nó ar maidin agus tú ag ithe do chuid bricfeasta, smaoinigh ar cá as ar tháinig an bia atá os do chomhair. Seans maith go raibh ról le himirt ag feirmeoirí ann, bealach amháin nó bealach eile. Is féidir fiú gur tháinig cuid de ón taobh eile den domhan!
Ceisteanna Tuisceana
Le plé nó le déanamh
Leathanach baile!
Leathanach baile nuachta
Léigh leabhar
Folláine
Faigh cúnamh